Փետրվարի 10-ին «Անի» հյուրանոցի «Նաիրի» սրահում տեղի ունեցավ Վազգեն Մանուկյանի հանդիպումը քաղաքագետների հետ` «Արտաքին հարաբերություններ և Ղարաբաղ» թեմայով:

Գլխավոր • Ընտրություններ 2008

Փետրվար 12, 2008

12.02.2008

Ստորեւ ներկայացնում ենք որոշ հատվածներ այդ հանդիպումից:

Եթե մենք խոսում ենք մեր արտաքին քաղաքականության, արտաքին հարաբերությունների մասին, կարծում եմ, պետք է անջատել իրարից` նպատակ և խնդիրներ:
Վերջիվերջո` ո՞րն է նպատակը: Նպատակն է, որ ապահովված լինի Հայաստանի անվտանգությունը, որ Հայաստանը լինի այս տարածաշրջանի ազդեցիկ երկրներից մեկը և տնտեսական ասպարեզում, և քաղաքական ասպարեզում, և ռազմական ասպարեզում, և նաև բազմաթիվ ինտեգրացիոն գործընթացների մեջ իր մասնակցության աստիճանով: Մյուս կողմից հայության մեծ մասը սփռված է դրսում, և գլոբալիզացիայի այս զարգացման գործընթացում այժմ արդեն պետությունների դերը կամաց-կամաց նվազում է, սկսվում են ցանցային պայքարները, որտեղ մենք պետք կարողանանք պայքարել մյուսների հետ, մրցակցության մեջ մտնել, համագործակցել երկրագնդի ցանկացած կետում, որտեղ առաջնային դեր է կատարում Հայաստան-Սփյուռք փոխհամագործակցությունը:
Բայց այդ նպատակներին հասնելու համար մենք ունենք խնդիրներ: Դրանք են.

1.                 Ղարաբաղի հարցը. այն մտածմունքը, որ մենք կարող ենք Ղարաբաղը կորցնել և հանգիստ մեր տեղում ապրել, կործանարար է ոչ միայն ազգային տեսակետից: Եթե մենք Ղարաբաղը կորցնենք և հույս ունենանք, որ մենք այստեղ կապրենք ինչպես Եվրոպայի կենտրոնում,  չարաչար կսխալվենք: Առաջինը կոտրվելու է մեր ժողովրդի ոգին. չեն լինելու էլ նպատակներ, լինելու է թոշակառուների երկիր, մեզ նայելու են որպես երկրորդական պետություն, և որևիցե նպատակ ու խնդիր մեր առջև դնել և լուծել չենք կարողանալու: Կարևորագույն հարցը, որ ենթակա չէ քննարկման, Ղարաբաղի անկախության հարցն է, որը դե ֆակտո ունենք, և մեր արտաքին քաղաքականության գերխնդիրն այսօր այդ հարցը փաստացի իրավիճակից իրավաբանական ճանաչման բերելն է: Դա այն խնդիրն է, որի շուրջը և կստեղծվեն միջազգային կառույցներ, և մեր ժողովուրդը լիցք կստանա, իր առջև կդնի խնդիր, որը պետք է լուծել: Այդպես են փոքր պետությունները հզորանում: Կորցնենք դա` կորցնելու ենք ամեն ինչ:

2.                 Երկրորդ հարցը Թուրքիայի հետ հարաբերություններն են: Թուրքիան մեր հարևանն է, որի հետ մենք ուզում ենք ունենալ խորը տնտեսական, քաղաքական հարաբերություններ, ուզում ենք ապահովել մեր անվտանգությունը, բայց մյուս կողմից էլ բարձրացնում ենք ցեղասպանության հարցը, որին լրացնելու է գալիս Ղարաբաղի հիմնախնդիրը: Հարց է առաջանում` մենք կարո՞ղ ենք Թուրքիայի հետ բնականոն հարաբերություններ հաստատել, եթե այդ խնդիրները չենք լուծում իրենց ուզած ձևով: Մենք պարտավոր ենք դա անել: Նախևառաջ, Ղարաբաղի հարցը, ես կարծում եմ, իրենց համար մնացորդային հարց է: Թուրքիայի քաղաքականության մեջ, այնուամենայնիվ, մնացել է պանթուրքիզմի գաղափարը, որը պետությունը հիմա չի իրականացնում, և որը ապագա չունի Թուրքիայի համար, բայց ես կարծում եմ, որ այդ մնացորդայինն է, որ բերել է Ղարաբաղի հարցում հենց այդպիսի միակողմանի դիրքորոշման: Ինչ վերաբերում է ցեղասպանության հարցին, մենք, իհարկե, ոչ կարող ենք մոռանալ այն, ոչ էլ մի կողմ դնել: Դա ֆունդամենտալ հարց է մեզ համար: Եթե Թուրքիան հասնի այն ինքնագիտակցմանը, որ ժողովուրդները չեն կազմակերպում ցեղասպանություն, այլ իշխող համակարգերը, ես կարծում եմ, նրանք կկարողանան հաղթահարել ներքին խնդիրն ու դատապարտել այն իշխող համակարգը, որն իրականացրել է հայերի ցեղասպանությունը:

3.                 Երրորդ խնդիրը, որ մեր առջև կանգնած է, Ջավախքի հարցն է: Ինչն է կարևոր այստեղ: Մենք որևէ պահանջատիրական խնդիր չունենք, մենք տարածքային հավակնություններ չունենք, մեր միակ հարցը լեզվի խնդիրն է. Վրաստանը պետք է ընդունի տարածքային լեզվի գաղափարը, որն ամրագրված է ազգային փոքրամասնությունների կոնվենցիայիում. տարածքային լեզուն պիտի լինի հայերենը, և հայկական էթնոսն այնտեղ կարողանա շարունակել ապրել:

4.                 Մեր մյուս հարևանի` Իրանի հետ մեր հարաբերությունները նորմալ են, և մենք պետք է զարգացնենք դրանք:

5.                 Կարևոր հարց է մեզ համար Եվրոմիության անդամ դառնալը: Սա երկարատև և ոչ միակողմանի գործընթաց է, սակայն ներկա պահին շատ կարևոր է մեզ համար ինտեգրել Եվրոպական արժեքային համակարգը` իհարկե, պահպանելով հայկական ինքնությունը:

6.                 Մյուս հարցը տարածաշրջանային ինտեգրացիայի հարցն է: Գուցե ֆանտաստիկ է թվում, սակայն ես վստահ եմ, որ առավելագույնը 30 տարիների ընթացքում այդ գործընթացն իրականացվելու է:

7.                 Ես առանձին չեմ խոսի Միացյալ Նահանգների մասին, քանի որ ցանկացած քաղաքական գործընթացի մեջ մենք այս կամ այն կերպ Միացյալ Նահանգների հետ առընչվում ենք:

8.                 Ես կուզեի անդրադառնալ նաև Չինաստանին, որը, թերևս, այսօր իր ներքին խնդիրներն է լուծում, սակայն այն շատ արագ կերպով զարգանում է և շատ շուտով միջազգային ասպարեզում դառնալու է հզոր մի խաղացող, որի հետ մենք չունենք որևիցե հակասություն, բայց ունենք բազմաթիվ ընդհանուր կետեր:

Այս մի քանի կետով ընդհանուր առմամբ անդրադառնալով արտաքին քաղաքականության մեր խնդիրներին` փորձեմ ամփոփել խոսքս` ակնկալելով լուրջ քննարկումներ ունենալ ձեզ հետ այդ հարցերի շուրջ` արդեն ավելի մանրամասն:

Հարց. «Դաշինք» կուսակցություն. Գնել Ղլեչյան

-Ես լսել եմ Ձեր ելույթը ԱԺՄ համագումարում, և, անկեղծ ասած, ես ակնկալում էի, որ այն ամենն, ինչ Դուք ասացիք Ձեր ելույթում, ես կտեսնեմ նաև Ձեր ծրագրում, սակայն չտեսա: Երկրորդ, որ կուզեի նշել, այն է, որ ես ուրախ եմ տեսնելու 6 կուսակցությունների միավորումը, և եթե այս գործընթացը պիտի զարգանա, ես շատ կուզենայի, որ միավորվող կուսակցությունների կողմից ներկայացվելիք ծրագրերը լինեինք ոչ թե հիմնադրույթների ձևով, այլ շատ ավելի մանրամասն: Եվ երրորդ` որպես ընտրող, ես կուզենայի հասկանալ` ո՞ր սահմանների մեջ ենք մենք տեսնում Արցախի անկախությունը և ո՞րն է տարածքային զիջումների այն առավելագույն չափը, որին պատրաստ եք Դուք: Այս մասին Ձեր ծրագրում ոչինչ նշված չի, ինչն ինձ համար, և, կարծում եմ, նաև մյուս ընտրողների, շատ կարևոր է:

-Այն, որ ծրագիրը գաղափարախոսություն չի, այլ գաղափարախոսության բեկորներ, որոնք մտնում են ծրագրի մեջ, երբեմն սխալ հասկացվածության առիթ է տալիս, սակայն ծրագրից դուրս մանրամասն մեր գործունեությունը ներկայացվում է նմանատիպ ելույթներում:
Ինչ վերաբերում էր Ազգային ժողովրդավարական գաղափարները կրող կուսակցությունների միավորմանը, ապա ասեմ, որ ես չեմ կարծում, թե միայն այս վեցն էին կրում այդ գաղափարները, սակայն եթե ընտրությունների նախաշեմին մենք դիմեինք մյուս կուսակցություններին, կնշանակեր անուղղակի մարդկանց մղել ընտրության` դուք մեզ հետ եք, թե մեզ հետ չեք: Դրա համար ես չհռչակեցի, որ մենք ստեղծվել ենք, ես հռչակեցի, որ մենք նախաձեռնում ենք մի գործընթաց, որը ընտրություններից հետո դեռ պիտի զարգանա, և այստեղ նոր եկողները նույն իրավունքները պիտի ունենան, ինչ այս վեցը: Եվ այս համախմբումը կարող է բերել նրան, որ ոչ թե նոր կուսակցություններ ստեղծվեն, այլ մի կուսակցության մեջ կարող են լինել տարբեր ֆրակցիաներ, և այստեղ արդեն պայքարը կգնա գաղափարի շուրջ: Մարդիկ կհամախմբվեն ոչ թե անձի, այլ գաղափարների շուրջ: Չի կարելի, որ կուսակցությունը լինի միաձույլ և մի կարծիքի, այդ կարծրացած կուսակցությունների ժամանակն անցել է, և եթե մենք նոր կուսակցություն ենք կառուցում, այն պետք է միտված լինի 21-րդ դարին, այն պետք է լինի ավելի ցանցային, ավելի ազատ, ավելի առաջադեմ:
Անդրադառնալով Ղարաբաղի հարցին` ես հիմա չէի համարձակվի ցույց տալ այդ նվազագույնը, քանի որ այն պայմաններում, երբ Ադրբեջանն ընդհանրապես կասկածի տակ է դնում ցանկացած փոխզիջում, շատ դժվար է հստակ սահմաններ գծել:
Այո, այսօր սա մեզ ամենից շատ հետաքրքրող հարցն է, որը հատկապես սկսում է շահարկվել ընտրություններից առաջ: 1996-ին երբ ես հարցազրույց էի տալիս, ասացի, որ չարժի խոսել Ղարաբաղի մասին, քանի որ չի կարելի այդ հարցը շահարկելով ընտրողների ձայներ շահել, և առ այսօր ես այդ սկզբունքով եմ առաջնորդվել: Այս անգամ անդրադարձա թեմային երկու պատճառով. մի կողմից իսկապես անընդհատ ահազանգ է գալիս, որ դրսի բանակցությունների միջոցով մերոնք ինչ-որ բան տանուլ են տալիս, և հարց է առաջանում` արդյոք կարո՞ղ են իշխանություն պահելու համար գնալ այնպիսի քայլերի, որոնք պետական տեսակետից մեզ ձեռնտու չեն, և մյուս կողմից ուրիշ մի հոսանք առաջացավ, որն ակնարկում է, թե բոլոր մեր դժբախտությունների ակունքը ղարաբաղյան հարցի լուծումն է, այսինքն` մենք մի բեռ ունենք, որից ազատվելու դեպքում մեր խնդիրները կլուծենք; Եվ ես, որ միշտ դեմ էի ընտրությունների ժամանակ Ղարաբաղի հարցը քննարկել, մտնում եմ այդ քննարկումների մեջ, քանի որ հատկապես այդ երկրորդ տեսակետը մեզ համար շատ վտանգավոր է: Ցանկացած մարդ ուզում է առանց շատ տանջվելու լավ ապրել, և երբ դու նրան համոզում ես, որ նա մի բան դեն գցելով լավ կապրի, դու գուցե հնարավորություն ես ստանում դրանով իշխանություն վերցնել, սակայն դա կործանում կլինի պետության համար: Այո, այսօր գուցե ոմանք շահարկում են այդ հարցը, բայց ինձ այդ հարցն իրականում անհանգստացնում է:
Ինչ վերաբերում է տարածքային հարցերին. մի առիթով ես հանդիպեցի մի թուրք գործարարի, որը շատ հետաքրքիր ձևակերպում տվեց մեր խնդրին: Նա ասաց` մենք Էրզրումից ենք, մենք շատ լավ գիտենք, որ Էրզրումը ժամանակին հայերինն է եղել, բայց վերցրել ենք, մերն է, դուք էլ Ղարաբաղն եք վերցրել` ձերն է, էլ ինչի՞ մասին է խոսքը, եկեք առևտուր անենք: Եթե խոսում ենք տարածքների մասին... Գիտեք, իրականացված փաստի հետ դիմացինը միշտ համակերպվում է, և այսօր մենք պետք է առաջնորդվենք այդ սկզբունքով, եթե նույնիսկ հիմա մեզ դա անհնարին է թվում: Աշխարհում այն ամենը, ինչ տեղի է ունեցել վերջին 2000 տարվա ընթացքում, եղել է անհնարին, ոչ մի հնարավոր բան տեղի չի ունեցել, և պետք չէ այսօր հնարինության սահմաններ գծել: Աշխարհը շարժվում է, որովհետև միշտ գտնվում են մարդիկ, ժողովուրդներ, պետություններ, որոնք փորձում են իրականացնել առաջին հայացքից անիրականանալի թվացողը, և երբ ստացվում է, շատ հեշտությամբ հետո կարելի է բացատրել, թե ինչքան պրագմատիկ էր իրենց արածը: Դրա համար ցանկություններ պետք է ունենալ:

  Հարց.
-Այսօր առաջ է քաշվում Ջավախքի հարցը, թվում է` վրացիք վախենում են, որ Ջավախքը նրանց համար կարող է դառնալ «Ղարաբաղ» և որոշակի քայլեր են կիրառում այդ խնդրից խուսափելու համար: Կխնդրեի, որ մանրամասնեիք Ջավախքի հարցի լուծման Ձեր դիրքորոշումը:

-Մենք Ղարաբաղ կոմիտեում էինք, դեռ իշխանության չէինք եկել, ինձ` որպես Ղարաբաղ կոմիտեի կոորդինատոր, Գամսախուրձիային նամակ էր ուղարկել, որտեղ նշում էր, որ մենք Ղարաբաղ կոմիտեով պարտավորություն վերցնենք, որ չունենք հավակնություններ Վրաստանի տարածքների վրա, իրենք էլ` Լոռու վրա: Փաստորեն, Վրաստանի կառավարությունը շատ վախենում է այդ հարցի բարձրացումից, և այսօր որոշ հայտարարություններ Հայաստանում ընկալվում են որպես հավակնություններ: Դրա համար ես կուզեի, որ Հայաստանը հստակ ասեր` ինքնավարությունը ձեր ներքին գործն է, մենք կուզենայինք, բայց դուք պետք է որոշեք, մենք ոչ մի տարածքային խնդիր ձեր հետ չունենք, բայց եկեք լուծենք տարածքային լեզվի հարցը: Վրացիների հետ խոսելու ժամանակ պետք է բացատրել նրանց, որ Ջավախքը կարող է դառնալ Ղարաբաղ միայն մի դեպքում, եթե նրանք անընդհատ ճնշումներ գործադրեն, որովհետև հակառակ դեպքում վիրահայերի մտքով իսկ չի անցնի Հայաստանին միանալ, նրանք այդ խնդիրը չունեն: Ինչ վերաբերում է լեզվի խնդրին, պետք է նշել, որ Վրաստանի սահմանադրությունն ասում է, որ բոլոր պաշտոնյաները պետք է տիրապետեն վրացերենին և ամբողջ գործարքները պետք է կատարվեն վրացերեն լեզվով: Նրանք դեռ հանդուրժում են, որ հայերն այդ ամենն անում են առանց վրացերենի իմացության, բայց դա ժամանակավոր է: Հայերն իսկապես այնտեղ վրացերեն չգիտեն: Մենք գտնում ենք, որ հայերը պետք է սովորեն վրացերեն, դա խիստ անհրաժեշտ է: Այս տեսակետից Հայաստանի նախորդ կառավարության կողմից բանակցություներ էին տարվում, որ Վրաստանում կառուցվի համալսարան, որտեղ հայերը կկարողանան սովորել վրացերեն: Վրացիները դա ձգձգում են, դրա փոխարեն կառուցում են բանտ, ընդորում` այն տարածքում, որտեղ Հայաստանը միանում է Ջավախքին: էթնիկական տեսակետից դա մեզ համար լուրջ հարց է, քանի որ փաստացի մենք կորցնում ենք կապն այդ հատվածի հետ: Ամբողջ խնդիրն այն է, որ այդ բանտի կառուցումն իրականացնում են հենց հայերը` Սանոսյան եղբայրները, որոնցից մեկը Հանրապետական կուսակցության կողմից ԱԺ պատգամավոր է, ընդորում` որոշում չկա այդ բանտի կառուցման մասին: Մարզպետն ինքը զարմացած էր, որ բանտը կառուցելու մասին պետական որոշում չկար: Գամսիախուրձիեյի ժամանակ փորձում էին այդ բանտը կառուցել, բայց իրավաբանական ձևակերպում չկար, որն այսօր էլ չկա, բայց մեր հայերը ինչ-ինչ փոքր եկամուտներ ունենալու համար գնում են այդ քայլին` ասելով` աշխատատեղ ենք ստեղծում տեղի հայերի համար: Աշխատատեղ էիք ուզում ստեղծել, ուրիշ բան կառուցեիք: Ես կարծում եմ, որ այստեղ ազգային դավաճանության էլեմենտ կա: Սակայն, եթե վերադառնամ Ջավախքի հարցին գլոբալ տեսակետից, ինչպես վերը նշեցի, եթե ճիշտ դիրքորոշումով կառուցենք մեր հարաբերությունները Վրաստանի, մենք Ջավախքի խնդիր չենք ունենա:
        Գիտեք, նմանատիպ հանդիպումների ու քննարկումների ժամանակ մի կողմից ուրախանում, մյուս կողմից տխրում եմ: Երբ շփվում ես հասարակության հետ, հասկանում ես, թե ինչ ինքնակազմակերպված և զարգացած ժողովուրդ ենք մենք, տեսնում ես, թե ինչ մասնագետներ ունենք, որոնք հենց պիտի լինեին այս երկրի համար որոշում կայացնողները, բայց երբ նայում ես իրականությանն ու տեսնում, թե ովքեր են որոշում կայացնում և ինչ որոշումներ են կայացնում, սարսափդ գալիս է: Ես ուզում եմ շնորհակալություն հայտնել հետաքրքիր զրույցի և քննարկման համար, ես ինձ բավականին հարստացած եմ զգում, տրամադրությունս էլ բարձրանում է այն գիտակցումից, որ չնայած շատ հարցերի շուրջ տարբեր կարծիքներ ունենալուն, այնուամենայնիվ մենք համախոհ ենք այս երկրի ապագայի վերաբերյալ, ինչն ինձ համար ուրախալի է:

Share via:

ՎԱԶԳԵՆ ՄԱՆՈՒԿՅԱՆ

Հարցազրույցներ

Անցած ճանապարհ